Corona Virüs Salgını Uluslararası Ticari Sözleşmelerde Mücbir Sebep Sayılır Mı?

Corona Virüs Salgını Uluslararası Ticareti Sözleşmelerde Mücbir Sebep Sayılır Mı?

Tam adı Novel Corona (COVID-19), bizim ülkemizde bilinen ismi ile Corona Virüsü, birkaç aydır trajik insani kayıplara neden olan bir salgın olarak yeni endişelerimizin kaynağının merkezinde yer almaktadır.  COVID-19 Çin’de başlayıp bugünlerde İtalya, İran, Kore, Yunanistan gibi ülkelere yayılmış 85.000 vaka ve 2.900 ölümle dünya ekonomilerini etkilemektedir.

Bu salgın aynı zamanda uluslararası ticari ilişkileri ve işlemleri de derinden etkilemiş gibi görünüyor. Özellikle Çin Hükümetinin bazı bölgelerde karantina uygulaması ilan etmesi, yeni yıl tatilini uzatması, taşıma ve gümrük işlemlerindeki aksamalar, bankaların kapanması, fabrikaların üretimi durdurması tedarik, satış, emtia (özellikle petrol, çelik, maden), havayolu, turizm ve lojistik gibi mal ve hizmet sektörlerinde çok önemli etkilerin olduğu ifade edilmektedir. Bu etkileri ilerleyen aylarda daha çok hissedeceğimiz söylemek mümkündür.

• Corona Virüs salgını mücbir sebep (MS) oluşturur mu?

MS konusu uluslararası ticaret hukukunun en tartışmalı konusudur.  Öncelikle taraflar arasındaki sözleşmeye, sözleşmeye uygulanacak olan hukuka, sektöre, ilişkinin doğasına ve MS konusu olan olaya ilişkin olarak değişmektedir. MS bazı ülkelerin hukuklarında düzenleme bulunmakta iken ülkelerde ve genel uygulama tarafların basiret ve iradesine bırakarak sözleşmede düzenlenmesi zorunluluğuna tabi tutmuştur.

Geleneksel MS olarak tarafların kontrolü dışında ve öngörülemez deprem, tayfun, tsunami, yanardağ patlaması gibi “acts of god” ile sınırlı olarak savaş, isyan, yangın kavramının içinde olan olaylar için kullanılır. Bu olaylarla ilgili olarak bütün uluslararası ticaret camiasında bir konsensüs vardır. Ancak Corona Virüs salgının bu tür bir olay olmadığı için MS olarak uygulanmasında bazı sıkıntıların olacağı bir gerçektedir.

Çünkü salgının “öngörülemez” bir olay olarak tespit edilerek MS olarak ilan edilmesi, önceki yıllardaki salgınların varlığı dikkate alındığında olağan risk sayılacağından mümkün olmayabilir. Ancak Çin hükümeti tarafından yapılan sınırlamaların niteliği, Dünya Sağlık Örgütü’nün uyarıları ve tedavisiyle ilgili olarak yapılan çalışmaların sonuç getirmemesi Corona Virüs salgınını önceki salgınlardan ayırmaktadır. Ek olarak, 2003 ‘de yaşanan benzer şekildeki SARS salgınının Çin mahkemeleri tarafından MS olarak tespit edildiğini hatırlatalım.

Sonuç olarak, her şeyden önce taraflar arasındaki sözleşmeye bakmak gerekmektedir. Eğer sözleşmelerin MS klozlarında “Disease” veya “Epidemic” kelimesi belirtilmiş ise bunun sözleşme yükümlülüklerini engelleyen bir durum olarak savunulabilmesi mümkündür. Bu ifadelerin bulunmadığı durumlarda söz konusu salgın, “acts of god” kapsamında zayıf bir argüman olarak MS olarak ileri sürülebilir. Taraflar arasında hiçbir sözleşme yok ise ticari ilişkiye uygulanacak hukuka ve Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması/Viyana Satım Konvansiyonu (CISG)’ne göre bir çerçeveleme yapılabilecektir.

• Çin Hükümeti Corona Virus Salgınını MS olarak saymış mıdır? İhracatçısını Korumak İçin Neler Yapmıştır?

“China Council for the Promotion of International Trade” (CCPIT), 30 Ocak 2020 ‘de salgın sebebi ile uluslararası sözleşmeden kaynaklı yükümlülüklerine uymayan şirketlerin (En azından Çin Hukukuna göre) borçlarını askıya alan, borca aykırı davranma sebebi ile tazminat ve ceza ödemelerinin önüne geçen, aşağıda örneğini sunduğum “Force Majeure Sertifikası” tanzim ederek kendi ihracatçılarını korumaktadır.  Bu belgenin temin edilmesi için şirketlerin internet üzerinden taşıma amaçlı gecikme ve iptallerini kanıtlayan belgeleri ibraz etmeleri gerekmektedir. Şimdiye kadar 2000’ne yakın Çin firmasının bu sertifikayı aldığı öne sürülmektedir. (https://www.rzccpit.com)

• Corona Virüs Salgının Mücbir Sebep Sayılıp İlan Edilmesinin Sonuçları Nedir?

MS ilanı genelde, temerrüde düşen taraf için sözleşmeyi etkilemesini önleyecek makul adımların atılmasını veya zararın azaltılması için çaba harcamanın kanıtlanmasını gerektiren hususlar içerir.

Genel olarak, MS ilanına sebep olan olayın meydana gelmesi halinde durumun hangi şekilde, hangi sürede ve hangi kanıtlarla, sözleşmede belirtile hangi yükümlülüğün etkilendiğini belirten bir bildirim yapılması gereklidir. Diğer bir ifade ile Corona Virüs salgının sözleşmenin hangi aşamasında ve hangi yükümlüğünün hangi koşullar sebebiyle ifasının engellediğinin tespit edilmesi ve belirtilmesi gereklidir. Yukarıda ifade ettiğim fiyat artışı, kur artışı gibi ekonomik etkiler MS olarak kabul edilmeme eylimindedir. (Detaylı bilgi için Döviz Kuru Değişikliklerinin Sözleşmesel Yükümlülüklere Etkisi Nedir? )

Bu bildirim ile birlikte belirlenen dönem boyunca sözleşmeye bağlı olan ifa yükümlülüklerin askıya alınması, sözleşmenin ifa edilmemesi sebebiyle ilgili yükümlülüklerin hafifletilmesi, son olarak sözleşmeyi herhangi bir tazminat ve ceza şartı yükümlülüğü olmaksızın fesih edilmesi imkânlarının değerlendirilmesi gerekecektir.

• Sonuç ve Tavsiyelerim

Corona Virüs salgının ticari ilişkileri en az etkilemesi için her sektör, ürün ve ticari ilişki için farkı değerlendirme yapılması gereğini tekrar hatırlatıp aşağıdaki tavsiyelerimi iletmek isterim:

• Ticari partnerinizle iletişimi ve ticari ilişkiyi kesinlikle koparmayın. Makul gecikmeleri ve maliyetleri kabul edip sözleşme iptallerinden kaçının
• Mevcut sözleşmelerinizi kontrol edip etkin bir MS şartı ekleyin. Bu şartlarda hangi olayların MS sayılacağını belirleyip listelemesini yapın.
• Virüs sebebiyle takvimi bozulan yükümlülüklerin etkisini azaltmak için aksiyonlar alın.
• Tedarikçinin yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için alternatif tedarik kanalları açın.
• Gelecekteki ilişkilerinizde sözleşmelerinizi revize edin.
• Taraflar arasında bir sözleşme yok ise ancak tarafların mukim olduğu ülkeler CISG imzalamışlarsa Konvansiyon’un MS’ye ilişkin hükümlerinin uygulanmasını araştırın.
• İlgili ülkede herhangi bir MS ilanında hangi kurum veya kuruluşun bu durumu kanıtlayan belgeyi düzenlediğini tespit edin.
• Etkin bir hukuki danışmanlık almadan aksiyon almayın.
• Çinli tedarikçiniz salgın sebebi ile MS ilan edip sözleşmesel yükümlülüklerini yerine getirmediyse örneği yukarıda yer alan sertifikayı talep edin.

Türkiye açısından ise, şimdilik salgının ülkemizde görülmemesi Çin’e verilmiş siparişlerin Türkiye’ye yöneleceği bunun da ülkemizin ihracatını arttıracağı tahmin edilmektedir. Ancak ülkemizde de hiç istemediğimiz bu salgının görülmesi durumunda, Çinli ihracatçılar gibi sözleşmesel yükümlülükler için MS ilan edilmesi ve yükümlülüklerin askıya alınmasını gerekebilecektir. Bu durumda CCPIT hazırladığı gibi MS olduğunu kanıtlayan belgeleri Türkiye’de hangi kurum, nasıl tanzim edecektir?

Ticaret ve Sanayi Odalarının sadece geçici olarak ithal edilen ürünlerin MS nedeniyle süresinde yurt dışı edilmeyen eşyalara ilişkin “Mücbir Sebep Belgesi” hazırladığı bilinmektedir. Ancak,

• Corona Virüs salgını sebebi ile böyle bir belgeyi uluslararası kabul edilebilir standartlar çerçevesinde yukarıda açıkladığım kural ve ilkeler ışığında Ticaret ve Sanayi Odaları tanzim edebilecek midir?
• Bu belgenin talebi halinde tanzim edilmesi ve ihracatçılarımıza ibrazı için özel bir çalışma yapılmakta mıdır? 
• Bu önemli görevle ile ilgili olarak İhracatçı Birlikleri’nin görevlendirmesi bir alternatif olarak değerlendirilebilir mi?

Bu sorularıma acil şekilde cevap bulamadığımız takdirde bugün Çin’den ülkemize yönelen sipariş ve iş bağlantıları, bir şekilde salgının ülkemizde görülmesi ve yayılmasının engellenmesi için alınan tedbirlerin sözleşmesel yükümlülüklerde temerrüde sebep olması durumunda, yabancı hukukların uygulandığı sözleşmelerde hukuken korunmasız olduklarından değerli ihracatçılarımızın uluslararası alanda tazminat ve cezai şart talepleri ile karşı karşıya kalmalarına neden olacaktır.