Uluslararası Ticarette Yeni Bir Dönem : The UK Electronic Trade Documents Act

2023 yaz aylarında iç dinamiklerimiz ve kendi sorunlarımız ile uğraşırken uluslararası ticaretin gündemini özellikle uzun vadede derinden etkileyecek bir hukuki düzenlemenin haberi bomba gibi düştü: 23 Temmuz 2023 tarihinde Birleşik Krallık Elektronik Ticaret Dokümanları Yasası’nı (Electronic Trade Documents Act) onayladı. 20 Eylül 2023 tarihinde yasal düzenleme ile yürürlüğe girecek. Aslında teknolojinin geldiği nokta ve uzun yıllardır yapılan hazırlık nedeniyle beklediğimiz bir hukuki düzenleme olmasına rağmen, bizim açımızdan meydan okuyan bir açılım ile baş başa kaldık.

“Birleşik Krallık’ta gerçekleştirilen bir yasama faaliyeti bizi neden etkilesin?” gibi bir tepki göstermeniz son derece normal olmakla birlikte aşağıda ifade edeceğim üzere; bu düzenleme sadece bizi değil tüm dünyadaki ticari faaliyetleri etkisi altına alacak.

Bu yasa ile; uluslararası ticaret yaparak mallarını dünya pazarlarına sunan, buna aracılık yapan şirketler, dünyanın yükünü taşıyan uluslararası lojistik ekosistemini oluşturan firmalar, uluslararası ticaretin finansmanı için çabalayan banka ve sigorta sektörü, gümrük idarelerinde işlemlerin tamamlanması için gününü gün eden bütün sektör paydaşlarının hayatı kaçınılmaz olarak değişmek üzeredir.

Dahası danışmanlık yapan hukukçuların ve ticari uyuşmazlıkları çözecek uzmanları da; bildiklerinin bir çoğunu unutup yeni sorunlara karşı “acaba nasıl çözeriz” sorusu ile uykusuz günlerin beklediğini ayrıca düşünüyorum.

Yazıma bu denli dramatik girişimin sebebi; konuyla ilgili sizlerde özel bir farkındalık oluşturmak.

Bu Yasa, belli şartlar altında “elde bulundurma/zilliyeti olma” ile hukuki sonuçlar barındıran bazı belgelerin elektronik olarak üretilmiş “yazılı, imzalı, kaşeli” hallerinin aynı hukuki sonucu doğurduğunu ve hukuken kabul edilebilir belgeler olduğunu kabul ederek yüzyıllara uzanan bir hukuk geleneğini değiştirmiştir. Bu belgeler neler mi? Sıkı durun Kanun tam nokta atışı şu belgeleri etkiliyor:

– Poliçeler (Bill of Exchance)

– Konişmentolar (Bill of Landing)

– Borç Senetleri (Promissory notes)

– Teslim Ordinoları (Ship’s delivery order)

– Ambar Makbuzu- Emtia Senedi- Varant (Warehouse receipts)

– Kargo teslim makbuzu (Mate’s receipts)

– Deniz Sigortası Poliçeleri (Marine insurance policies)

– Kargo/Yük Sigortaları (Cargo insurance certificates)

İsterseniz size pratik bir örnek sunayım:

Konşimentolar malı temsil eden kıymetli evrak niteliğinde özel belgelerdir. Bu sebeple aslının kimin elinde bulunduğu; uluslararası ticarete konu olan o malda kimin hak iddia ederek teslimini talep edeceğini göstermektedir. Yüzyıllardan beri ticaret bu şekilde işlemektedir. Bu nedenle konşimentonun aslının temin edilmesi işlemin bütün paydaşları için çok önemlidir. Şimdi e-postanıza düşecek olan bir elektronik belge, “yazılı, imzalı ve kaşeli” aslı ile aynı hukuki  sonucu doğuracaktır. Diğer bir ifade ile malın teslimini talep etmenizi sağlayacaktır. Tabi bu husus armatörler için korkulu rüyadır. “Ya elektronik doküman üzerinde oynama yapıldıysa? Malı yanlış veya haksız kişiye teslim ettikleri için sorumlu olurlarsa”…

Benzer durum yukarıda saydığım bütün dokümanlar için geçerlidir. Özellikle uluslararası ticaretin finansmanında kullanılan belgerde alarm zilleri daha kuvvetli şekilde çalmaktadır.

İkinci olarak, armatörler ile yaptığımız RECAP (Recapitulation: Gemi charter etme müzakerelerinin sonucu olarak üzerinde anlaşılan maddelere havi ve hazırlanacak charterparty’e esas teşkil edecek ön anlaşma) anlaşmalarının uygulanacak hukuk kısmını ile ilgili uyuşmazlıkların çözümü kısmını dikkatinize sunuyorum.

Yine emtia ticaretinde kullanılan GAFTA, FOSFA ve Liverpool Cotton Association model sözleşmelerine hangi hukuk uygulanıyor? Ya da büyük montanlı finansman, sigorta ve faktöring işlemleri hangi hukuka tabi tutulup uyuşmazlıklar nerede çözüldüğünü incelediğimizde bu düzenlemenin doğrudan muhatabı oluyoruz.

Ayrıca Birleşik Krallık hukukunun, mahkemelerinin ve tahkim merkezlerinin birçok uyuşmazlığın çözüm merkezi haline gelmesi gerçeğini de dikkate alırsak; sizin e-postanıza düşen yazışmanın ekindeki elektronik dokümanın hukuken anlamı daha fazla olmaktadır.

Ama durum hala çok açıklığa kavuşmuş değildir. Çünkü kanun yukarıda saydığım belgelerin elektronik versiyonlar ile imzalı versiyonları geçerliliğini aynı olduğunu kabul etmektedir. Ama bu elektronik belgelerin nasıl düzenleneceğine ilişkin bir standart ortaya koymamaktadır. Bunun yerine “güvenilir standartlarda” belgelerin nasıl düzenleneceğine dair aşağıdaki ilkeleri getirmiştir:

– Yazılı/kâğıt olan eşdeğeri ile aynı bilgileri içerme,

– Her türlü kopyadan ayırt edilebilir olma,

– Yetkisiz değişim/düzeltme/müdahalelere karşı korunma,

– Belgelere sadece bir kişinin ve bir defa olacak gibi erişimin sınırlandırılması,

– Belgelere erişimin (ve değişimin) yeterli şekilde görülebilir/şeffaf halde tutulması,

– Zilyetliğinin/ sahipliğinin transfer edilebilmesi.

Bunu belgenin güvenilir standartlarda oluşturup oluşturulmadığına veya belge üzerinde bir müdahalenin yapılıp orjinal halinden farklı bir hale dönüştürülüp dönüştürülmediğine kim karar verecektir? Tabii ki mahkeme ve tahkim hakemleri.

Standartların oluşması için en azından tavsiye niteliğinde olan bir metin hazırlığı (bulunmaktadır. Ancak bu hazırlıklar netleşinceye kadar firmaların bu konu ile ilgili olarak geliştirdikleri sistemlere güveneceğiz.

Görüş ve Tavsiyeler:

Birleşik Krallık bu tür bir düzenlemeyi yapan Singapur ve Bahreyn’den sonra üçüncü ama ilk G7 ülkesidir. Bu nedenle sistemin kurulmasında da öncülük edecektir. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Fransa ve Japonya’nın da benzer yasama faaliyetleri içerisinde olduklarını biliyoruz.

Milletlerarası Ticaret Odasına göre ticari dokümanların dijitalleşmesi 2024 yılında 31.8 milyar Dolar ekonomik büyüme sağlayıp, 284,5 milyar Dolar tasarruf imkanı verecektir. Tabii uluslararası ticaret kaynaklı yılda 4 milyar Dolar yazılı/kâğıt dokümanın kullanıldığını dikkate aldığımızda; çevre ve sürdürülebilirlik boyutu ile birlikte bu gelişme kaçınılmaz olarak herkesin ticaretini etkileyecektir.

– Unutulmamalıdır ki; bu düzenleme kâğıt imzalı, mühürlü belgelerin geçerliğini ortadan kaldırmamaktadır. Sistem oturana kadar fiziki belgelerin talep edilmesini tavsiye ederim.

– Özellikle poliçe, rehin gibi finansal sonuçları olan belgelere yönelik dolandırıcılık olaylarının artacağını düşünüyorum. Bu tür taleplerle karşılaştığınızda çok dikkatli olmanızı öneririm.

– Özellikle taşıma belgelerinde bu kanunun uygulanıp uygulanmadığına dikkat etmelisiniz. Eğer uygulandığını düşüyorsanız; kurulan sistemin güvenilir olup olmadığına ilişkin sorgulama yapmanızı tavsiye ederim.

– Ve son olarak sözleşmelerinize Birleşik Krallık hukuku uygulanıp uygulanmadığı gözden geçirmenizi ve bu yönde bir uygulama var ise bu kanunun etkilerini değerlendirmenizi tavsiye ederim.